Het luchtalarm gaat. Je versnelt je pas voor zover je oude benen dat toelaten. Blij dat je thuis bent, ren je naar de kelderdeur. Daar onder het huis ben je veilig. Als je halverwege de keldertrap bent, slaat een vernietigende bom in.
Het overkwam mijn overgrootvader en daarom sta ik deze vierde mei in het Brabantse Veen met een paar honderd dorpsbewoners bij het plaatselijke herdenkingsdocument. De herinnering aan een handjevol verzetsstrijders wordt daar levend gehouden. Ook de naam van mijn overgrootvader Ivo ’t Lam klinkt daar tijdens de jaarlijkse dodenherdenking. En die van zijn dochter, haar man, haar kinderen en kleinkinderen.
‘Opa, kom snel naar binnen’
Want toen de 79-jarige Ivo op 5 januari 1945, nu 68 jaar geleden, de keldertrap afdaalde, zaten zij met z’n zevenen in de kelder angstig te wachten totdat het bombardement afgelopen zou zijn en zij het werk in de slagerij weer konden hervatten. Zich afvragend of vader, grootvader onderweg een veilige schuilplaats had kunnen vinden. ‘Opa, kom snel binnen. We vroegen ons al af waar je was. Gelukkig ben je er.’
Maar de geallieerde bommen, bedoeld om de Duitsers te beletten de Veense kerktoren als uitkijkpost te gebruiken, misten doel. Eén bom kwam 100 meter ten westen van de kerktoren terecht en veranderde op die zonnige, heldere winterdag in januari 1945 de slagerij in Veen in een massagraf.
Mijn oom Ivo, vernoemd naar zijn grootvader, vertelde hoe hij als oudste van het gezin bij de puinhopen van het gebombardeerde huis had staan kijken. Hoe ze met de grootst mogelijke moeite van de Duitsers toestemming hadden gekregen om hout van het dakbeschot te slopen en grafkisten te timmeren. En hoe ze in het schuurtje op een voor hen bekende plek een goed gevuld geldkistje vonden. Daar weggestopt voor het geval dat. Het zou de erfenis worden voor de twee overgebleven dochters uit het gezin.
‘Saamhorigheid van 4 mei helpt koers te houden’
Ivo was geen verzetsheld, maar wel slachtoffer van oorlogsgeweld. Het is goed om dat na 68 jaar te memoreren. Omdat, in de woorden van Peter van Uhm, ‘de saamhorigheid van 4 mei ons helpt koers te houden. Vanuit het wij ontstaan de goede dingen; dat moeten we blijven herdenken’.
Kijk nog eens naar Van Uhms toespraak op 4 mei 2013 bij de nationale dodenherdenking op de Dam in Amsterdam.