De vorige energietransitie 50 jaar geleden bracht vooral comfort

Het petroleumstel bleef ook na de energietransitie in gebruik.
Het ooit zo vertrouwde petroleumstelletje, nu in trek bij vintageliefhebbers.

Nederland staat aan het begin van een gigantische energietransitie. We moeten zo snel mogelijk van het gas af, vindt klimaatminister Wiebes. Maar hoe ging dat vijftig jaar geleden in zijn werk, toen de kolen in de ban gingen en we voor de verwarming van onze huizen massaal op gas overstapten?

Anders dan vijftig jaar geleden
Wat deze energietransitie totaal anders maakt dan de vorige is het milieumotief. De fossiele brandstoffen raken op, verdere CO2-vervuiling moeten we een halt toeroepen en inmiddels zijn we ook gevoelig voor de gevolgen van de gaswinning in de noordelijke provincies. Hoe anders begin jaren zestig toen het aanboren van Nederlands gas onze vaderlandse economie vleugels gaf en het wonen opeens stukken comfortabeler werd.

Ik was een jaar of zeven  toen mijn ouders het plan opvatten om ook ‘cv te doen’. Ze hadden het niet over afscheid nemen van kolen, hoewel dat onlosmakelijk verbonden was aan deze keuze. Nee, er lonkte vooral iets beters. Het toverwoord luidde cv! Het was schoner, comfortabeler en makkelijker. Je hoefde niet langer tijdens koude winterdagen naar de schuur om de kolenkit te vullen. Je kreeg geen zwarte handen, geen vieze kachel en met roet beslagen ruitjes.

Ook de schoorsteen werd gesloopt
Zo verdween ergens in 1972 de kolenkachel uit ons huis. De ruimteverslindende schoorsteen werd meteen gesloopt. Ik herinner me nog dat het halve gezin – en geloof me, dat waren véél handen – werd ingeschakeld om het puin af te voeren, dat mijn vader zorgvuldig met een vuisthamer wegbikte. In de voor huidige begrippen nauwe doorzonkamer kregen we er zeeën van ruimte voor terug. Eind dat jaar prijkte de kerstboom waar het jaar daarvoor de kachel snorde.

Waarom nieuwbouw zonder gas?
Wekenlang waren een paar schnabbelaars in hun vrije tijd bezig om ons nog relatief jonge nieuwbouwhuis van een cv-systeem te voorzien. Je vraagt je nu af waarom het huis, gebouwd in 1967, toen al niet meteen op het gasnet werd aangesloten. Net zoals we nu besluiten om in nieuwbouwwijken voortaan gasloos te bouwen.

Tijdens de energietransitie een halve eeuw geleden verdween er meer. De oliekachel in de keuken was niet meer nodig, dus de olietank buiten aan het scheidingsmuurtje met de buren kon worden gesloopt. En het tweepits gaskomfoor, met de blauwe butaanglasfles keurig weggewerkt achter een gordijntje, verdween naar de schuur. Het zou nog jarenlang dienst doen om eind december oliebollen te bakken.

Stoofpeertjes
De vier pitten van het nieuwe gaskomfoor waren ook voor een groot huishouden genoeg, maar mijn moeder hield nog tientallen jaren een emaillen petroleumstel bij de hand. ‘Zo lekker makkelijk voor de stoofpeertjes’, maar heimelijk koesterde ze dit vertrouwde toestel voor het geval het gas plotseling op zou zijn. Veel ruimtewinst gaf het allemaal niet, want er kwam natuurlijk een koelkast voor terug.

Wat niet verdween waren de bloemen op de ruiten na een ijskoude winternacht. Er kwam weliswaar cv in het hele huis, maar de ramen bleven enkelglas en de muren werden niet geïsoleerd. Dat was de zorg voor de volgende bewoners.

We moeten van het gas af, maar hoe?

Onze nieuwe cv-ketel.

We moeten van het gas af. In 2050 is er geen huis in Nederland meer waar nog één druppel gas via een leiding binnenkomt. Nog 32 jaar te gaan voordat we gasloos door het leven gaan. Wie dan leeft wie dan zorgt, maar voor de zekerheid oriënteer ik me toch alvast op de mogelijkheden. Wordt het een warmtepomp, investeren we in een zonneboiler, meer zonnepanelen?

Een paar weken geleden drong het gasdilemma zich plotseling versneld op toen de cv-ketel het begaf. Het apparaat is achttien jaar oud, dus dan kun je dat verwachten. Maar het kwam me net iets te snel. Ik had graag nog wat tijd genomen om me beter te verdiepen in allerlei duurzaamheidsoplossingen en de aankoop van de ketel daarop af te stemmen. Die tijd was er niet; er moest een nieuwe ketel komen. En snel.

Een zonneboiler of toch niet?
Het is een HR-ketel geworden die ook geschikt is voor de aansluiting op een zonneboiler. Op www.milieucentraal.nl had ik me al eens verdiept in de voor- en nadelen van de diverse soorten waterpompen (warmtewinning uit lucht, grondwater of bronwater) en zonneboiler. De zonneboiler leek me vanwege de kortere terugverdientijd de betere optie.

De vraag is of we met een zonneboiler (zonnewarmte wordt via een buizenstelsel omgezet in warm water en opgeslagen in de boiler) op de goede weg zijn naar een gasloos huis. Of dat we de aanschaf van een zonneboilersysteem moeten combineren met een warmtepomp. Ook met een overheidssubsidie een pittige investering!

De impact van de houtkachel
Met onze bestaande cv-houtkachel (de warmte wordt mede benut om het cv-water te verwarmen) hebben we ons gasverbruik een paar jaar geleden al teruggebracht van ca. 2600 naar 1600 kuub per jaar. Alleen het dak van onze serre lijkt geschikt voor een zonnecollector, dus we kunnen het gasverbruik met hooguit 300 kuub extra terugdringen. Resteert nog 1300 kuub. We kunnen hooguit 100 kuub winnen door elektrisch te gaan koken. Daar kunnen we mooi de opbrengst van de zonnepanelen voor gebruiken.

Als we het bezwaar overwinnen om het dak van het woonhuis vol te leggen met zonnecollectoren (vacuümbuizen met heatpipes) én fors te investeren (wat is de terugverdientijd?) kunnen we zeker in het voor- en najaar voldoende warmte winnen om in het benodigde warme tapwater te voorzien en ons huis te verwarmen. Maar in de koude wintermaanden hebben we dan nog steeds een probleem. Onze houtkachel is niet geschikt om het hele huis te verwarmen.

Isoleren
Beter isoleren, zegt u? Ja, dat kan. Maar alle denkbare isolatiemaatregelen (glas, dak, muren) hebben we zo’n beetje uitgevoerd. En bij een huis uit 1914 is de winst van isoleren beperkt. Voor de eigenaar van een oud huis hebben we daarmee hét dilemma te pakken. Oude huizen zijn vaak moeilijk te isoleren en ongeschikt om leidingwerk en andere voorzieningen gunstig aan te leggen.

Onze zoektocht naar een duurzame oplossing zonder gasaansluiting is nog maar net gestart. De vraag is nu wat de mogelijkheden zijn van onze nieuwe cv-ketel en de bestaande houtkachel in combinatie met een zonneboiler en/of warmtepomp. En in hoeveel jaar we een investering terugverdienen.

Subsidie
Tot 2021 loopt een aantrekkelijke subsidieregeling, dus we hebben nog een jaar of drie, vier. Als we er dan niet uit zijn, verschuiven we het probleem naar de toekomst (lees: volgende bewoners). Als onze nieuwe CV-ketel ook 18 jaar meegaat is het 2036. Tegen die tijd weten we ongetwijfeld meer. Bovendien is het ook dan nog lang geen 2050.

Lees meer over het verduurzamen van je eigen huis:

Eerdere blogs over het verduurzamen van onze omgeving:

Dilemma’s met duurzame energie

20160520 - Zonnepanelen
Zon of schaduw?

De weg naar de overstap op duurzame energie is er een vol dilemma’s. Is het wel zo duurzaam om kolencentrales met biomassa bij te stoken? Of een elektrische auto aan te schaffen als je weet dat er nog geen afdoende oplossing is voor afgedankte accu’s. Voor de meeste dilemma’s kunnen we dichter bij huis blijven. Ik heb er een – letterlijk – uit eigen tuin: sparen we onze eeuwoude kastanjeboom, de blikvanger van onze tuin en eigenlijk de hele buurt? Of hakken we hem om zodat we het rendement uit onze zonnepanelen met de helft vergroten?

Eerst de cijfers: sinds 28 april 2015 hebben we 20 zonnepanelen op ons schuurdak, bij optimale omstandigheden goed voor pakweg 3060 kWh. We zijn precies een jaar later. Een mooi moment om de balans op te maken. En wat blijkt: in een jaar tijd hebben we ongeveer 2100 kWh zonne-energie geproduceerd.

De lage productie hebben we grotendeels te danken aan onze Aesculus hippocastanum. De kastanjeboom is in honderd jaar uitgegroeid tot monumentale proporties en zorgt op zonnige dagen voor aangename schaduw. Sinds vorige zomer maken we deze zin als volgt af: …en zorgt op zonnige dagen dat de productie van onze zonnepanelen fors achterblijft door de schaduw van de kastanjeboom.

‘Omhakken, zou je zeggen’
In geld uitgedrukt lopen we een dikke 200 euro mis, en ook de milieuopbrengst is minder. We hebben in dat eerste jaar 1000 kilo CO2-uitstoot bespaard. Bij volledige benutting van de panelen zou dit de helft meer zijn: 1500 kilo CO2-uitstoot. Omhakken die boom, zou je zeggen. Maar nu het dilemma: onze paardenkastanje (ik heb het opgezocht: met een n) haalt ook CO2 uit de lucht. De schatting is jaarlijks ongeveer 25 kilo. Een makkelijke keuze, zou je zeggen. Kappen die boom. Maar dan hebben we te maken met ca. 3000 kilo CO2 die vrijkomt als de boom na het kappen afsterft. Gelukkig hebben we daar dan weer onze houtkachel voor.

Tien kuub
Exacte berekeningen zijn lastig, maar ik schat dat de boom zo’n tien kuub gekloofd hout oplevert. En dat is welkome brandstof voor onze houtgestookte cv-kachel. We hebben minder gas nodig, wat resulteert in een lagere uitstoot van ongeveer 4000 kilo CO2. Het fijnstof dat vrijkomt door stoken in houtkachels is weer een ander dilemma. Dat bewaren we voor een volgende keer.

De conclusie van al deze overwegingen: onze kastanjeboom kappen levert een aanzienlijk milieuvoordeel op. Maar daarmee zijn we de ziel van onze tuin kwijt en dat is wel het laatste wat we willen.

Lees ook deze blog over de aanschaf van onze houtkachel, drie jaar geleden.

De koffiejuffrouw en het logo van Den Hâneker

Onlangs was ik weer eens te gast bij Den Hâneker, de vereniging voor natuur- en landschapsbeheer in de Alblasserwaard en VDen Haneker logoijfheerenlanden. Ondanks de hoge temperaturen is de kans om nu een grutto in de polder te zien nihil. Dus moeten we het doen met de getekende grutto, die sinds de start van de vereniging in 1994 het beeldmerk is, samen met een gestileerde knotwilg. Mooier kun je het Hollandse polderleven niet verbeelden. Lees verder

Geen zonnenpanelen maar een schoorsteen op ons dak

Stoofpeertjes op de kachelDe adviseur duurzame energie van Eneco had het snel gezien. Beleefheidshalve deed hij nog een inventarisatie van het aantal beschikbare vierkante meters op de gebroken kap van ons dijkhuis. Aan de krappe kant; het kon net. De schoorsteen op ons dak was ook niet bepaald een pré, en dan was daar nog die vermaledijde schoorsteen van de buren. Maar de eeuwoude kastanjeboom achter ons huis gaf de nekslag. Niet aan beginnen, zo luidde het snelle oordeel van de Eneco-man. Lees verder

Bijoogst

IMG_0030Zelf je groenten telen, al is het maar in minuscule plastic bakjes in de vensterbank, is hot. Aan ervaren moestuinders gaat deze manie goeddeels voorbij. Die hebben de afgelopen weken de voorbereidingen voor een nieuw seizoen gemaakt zoals ze dat al jaren gewend zijn. Na het spitten de grond in fases zaaiklaar maken en een paar mooie lentedagen afwachten totdat de grond genoeg opgewarmd is om de voorgekweekte plantjes en het zaad aan de grond toe te vertrouwen. Dit jaar een paar weken later dan we doorgaans gewend zijn, maar dat hoort er nu eenmaal bij. Lees verder